Middelheimmuseum - Experience Traps

16 kunstenaars leiden je om de tuin - 01.06.2018 – 23.09.2018

Met 'Experience Traps' ontvangt het Middelheimmuseum een groep bijzonder boeiende kunstenaars, die zich lieten inspireren door de vernieuwende ideeën uit het barokke landschap. De even persoonlijke als diverse aanpak van de zestien deelnemende artiesten of collectieven uit zich in architecturale sculpturen, installaties en performances die alle zintuigen aanspreken. De werken, vaak gemaakt speciaal voor dit project, zijn te vinden doorheen het museumpark en op enkele locaties in de stad.

De baroktuin - en de motieven en ingrepen die een bezoek eraan tot een bijzondere ervaring moesten maken - vormden het startpunt van de gesprekken. Elk van de 16 kunstenaars droeg andere invullingen en interpretaties aan: vaak dragen ze met verschillende werken bij aan de tentoonstelling, en kunnen hun werken geïnterpreteerd worden als verschillende van die barokke landschapselementen. Maar vooral verbond elk van hen het barokke erfgoed met een scherpe reflectie op de eigen tijd.

TURBULENTE TIJDEN

In de Barok (ca. 1600 tot ca. 1730) woedt een felle concurrentiestrijd tussen de religieuze en de wereldlijke machten. Tegelijkertijd groeit en bloeit de wereldhandel, en ontstaat er een uitgesproken burgerlijke cultuur. De Barok wordt daarmee een periode van diepgewortelde sociale crisis: (godsdienst)oorlogen en de inquisitie, maar ook hongersnood, plattelandsvlucht en de pest bepaalden het ritme van elke dag. Genoodzaakt de machtsposities te versterken en potentiele ongehoorzaamheid te onderdrukken, zoeken de kerkelijke en wereldlijke ‘upperclass’ naar garanties en greep op het menselijk gedrag. Kunst in opdracht bleek een efficiënt instrument: een rationele kunstvorm die ingezet kon worden voor het sturen en beïnvloeden van de mens en de maatschappij.

Ook vandaag is ‘controle’ een woord met verregaande betekenissen. Marketeers, beleidsmakers, communicatiestrategen en reputatiemanagers proberen de complexe samenhang tussen politiek, economie, samenleving en media zo goed mogelijk te beheersen en te bespelen. Zelf laten we op sociale media ook niets aan het toeval over.

“De mens gelooft dat hij zichzelf stuurt, maar eigenlijk wordt hij gestuurd.”
-
François de la Rochefoucauld (1613-1680), Frans auteur

En welke rol is er te midden daarvan weggelegd voor de kunstenaar? Die kunstenaar kan de bezoeker proefondervindelijk confronteren met gevoelens van zekerheid en machteloosheid, en reflecteren over onze behoefte daaraan. 

Hoeveel ruimte de meesten van ons écht hebben om invloed uit te oefenen, wordt onderzocht door Bruce Nauman in Diamond Shaped Room With Yellow Light. Wat begint als een uitnodigend en speels avontuur, draait ongemeen snel uit op gefnuikte verwachtingen en desoriëntatie.

Als tegenhanger voor die fysiek beklemmende ervaring, biedt Mike Bouchet stof tot nadenken over de beïnvloeding van ons gedrag door een onzichtbare manipulatie van onze zintuigen. Energy Fog maakt gebruik van een overweldigende kunstmatige geur en maakt ons zo alert voor deze veelgebruikte commerciële praktijk.

TUINEN

In de tuin wordt de diepmenselijke hang naar controle op een bijzondere manier zichtbaar. Op de schaal van de tuin lijkt de mens de chaos van de omgeving immers baas te kunnen.  Hij krijgt er de natuur onder controle, en die vaardigheid mag gezien worden.   

Om de tuin geleid

Vanaf de 16de eeuw schakelen aristocraten kunstenaars en architecten in om de tuin en het landschap te overladen met spectaculaire effecten. De baroktuin wordt een soort pre-pretpark waar bezoekers verrast en geëntertaind worden. Het succes ervan is recht evenredig met de hoeveelheid kunstmatigheid die aan de tuin wordt toegevoegd: aangelegde labyrinten, bijzondere en exotische fauna en flora (gekweekt in potten en kassen), kunstmatige grotten, trompe-l’oeils, fonteinen, hydraulische systemen die  mechanische vogels laten zingen, namaakruïnes ... Bezoekers worden telkens opnieuw verleid en verrast.

De kunstenaars in 'Experience Traps' spannen elk hun eigen val voor de zintuigen van de bezoeker. Maar zij vervangen elke vorm van behaagziekte door scherpe observaties op onze hedendaagse ‘pleasure gardens’.   

Zo maakt Louise Lawler met Birdcalls van paviljoen Het Huis een grote vogelkooi, met een ironische geautomatiseerde echo van steeds dezelfde kunstenaarsnamen. De werken Stairs, Fence en Untitled van Monika Sosnowska  kunnen gelezen worden als artificiële ruïnes,  waarbij de kunstenaar herkenbare architecturale elementen zoals trappen, beton en omheiningen loswringt van hun functionaliteit. De abstracte vorm die overblijft, opent nieuwe mogelijkheden en suggereert nieuwe  routes. Ook de brute constructie van Adrien Tirtiaux’ Heaven and Earth doet aan ruïnes denken. Maar de hangende koepel trekt bovendien onze blik naar de lucht, zoals in de barokarchitectuur de plafondelementen en apsis de weidse hemelen verbonden met ons aards bestaan.

De aristocratische baroktuinen waren exclusief; ze mogen betreden, betekende dat je erbij hoorde (iets wat niet was weggelegd voor het gewone volk).  Mensen waren bereid een heel eind te reizen om de ervaring, waarover werd gepraat, persoonlijk mee te maken. Het brengt een eerste vorm van tuintoerisme op gang. De aristocratische tuin wordt een bestemming; een sociale plaats waar men elkaar ontmoet, samen ervaringen deelt en uitwisselt. Dit idee van de Theatergarden waar de bezoekers van scene naar scene ‘wandelen’ en waarbij elk ‘station’ een verhaal vertelt, is terug te vinden in de werken van Ulla Von Brandenburg  en Dennis Tyfus. Beide kunstenaars maken een voor bezoekers betreedbare, sculpturale scène waar performances op georganiseerd worden tijdens de tentoonstelling. Van Brandenburg toont hoe de trompe-l’oeil van het Baroktheater de grootste illusies creëert voor de geprivilegieerde toeschouwer, die plaats kon nemen recht voor de scene. Voor de anderen blijft de kijk op de coulissen over, op de mechaniek achter de illusie. Ook het Folding House 2 van Monster Chetwynd plooit zich opent naar de wereld als een platform voor activiteit of performances.
 

Ervaring opgedaan

Maar ook een ander soort tuin is belangrijk op het einde van de 16de eeuw. Met de universiteiten in volle ontwikkeling, wordt de botanische tuin een plek waar kennis en wetenschap worden gedeeld. Déze tuin is een plaats van studie en experiment, waar bezoekers behalve hun zintuigen ook vooral hun geest  kunnen opladen. Ook inzicht en kennis vergaren, en deze onderbrengen in rangschikkingen, zijn immers manieren om greep te krijgen op het leven en het samenleven. In die botanische (inclusief, gebaseerd op een samenwerking en kennisuitwisseling) tuin worden bv de geneeskundige eigenschappen van planten onderzocht, maar wordt ook veel aandacht besteed aan het classificeren of ordenen van planten.

Die groeiende behoefte aan inzicht in natuurfenomenen, is ook aan de orde in de fascinatie die men ontwikkelt voor de hemellichamen. In Mars (sunrise) verbindt Spencer Finch die Barokke honger naar kennis met onze hedendaagse exploratie van de planeet Mars, als een uitwijkplaats voor het leven op aarde. 

Van twee één

In de tuin van Peter Paul Rubens (1577-1640), Antwerpens grootste barokkunstenaar, vinden we sporen van beide tuinmodellen terug. Zowel van de exclusieve tuin, ontworpen om indruk te maken, als van de inclusieve tuin, geïnspireerd door het Cruijdeboeck (1554) van Rembert Dodoens (1517-1585), uitgegeven door Christoffel Plantijn (1520-1589) in Antwerpen.

En ook de eeuwenoude parkomgeving van het Middelheimmuseum is een combinatie van een parktuin en een botanische tuin: enkele decennia geleden was de Hortiflora een voorbeeld van een tuin uit Rubens’ tijd, met planten uit het kruidenboek van Dodoens. Oorspronkelijk in privébezit, is het vandaag meer dan ooit  een sociale ruimte waar mensen samenkomen om zich te ontspannen, elkaar te ontmoeten en om de kunstwerken te bekijken. De kunstenaar kan een katalysator zijn van dergelijke ontmoetingen, en stof tot gesprek bieden. Dat is het vertrekpunt van het collectief Gelitin, dat met hun werk sculpture for a sculpture park de bezoeker hartelijk uitnodigt  tot deelname en ‘activatie’. Zonder de bezoeker blijft het kunstwerk slechts materie. Hun Arc de Triomphe verwijst o.a. aan de decoratieve triomfbogen en stadspoorten (zoals bv. de Waterpoort in Antwerpen) die Rubens ontwierp als stadsscenograaf of architect, om nieuwe perspectieven in het stadsbeeld te introduceren.  In herinnering aan dergelijke stadsverfraaiingen, ontwikkelden Recetas Urbanas een groensculptuur Montaña Verde (te lezen als een groep aansluitende triomfbogen) op het grijze De Coninckplein in de stad. De sculptuur wordt door en voor de bewoners en bezoekers van het plein aangeplant met kruiden en planten geïnspireerd op de gewassen te vinden in de tuin van Rubens.
 

BEWEGING & PLAATSING

Het bijzondere van de Barokkunst is de doorontwikkeling van enkele vernieuwingen die al in de Renaissance geïntroduceerd werden. Met de opdrachtkunst wilde men verder gaan, méér impact genereren: de toeschouwer moest bewogen worden van binnenuit. Hij moest een medeplichtige worden van het kunstwerk. De suggestie van beweging wordt zo sterk aangezet, dat het bijna een fysieke gewaarwording teweeg brengt.

“Our life is nothing but movement”
-
Michel de Montaigne (1533-1592), Frans filosoof

Zo suggereren de werken van Andra Ursuta heel sterk de mogelijkheid van mobiliteit. Hoewel ze niet bedoeld zijn om aan te raken,  brengen ze de ledematen van de toeschouwers aan het jeuken. Door die ontlading aan de bezoeker te ontzeggen, voert ze de spanning op tussen het mentale  en het fysieke. Dat doet ook choreograaf en beeldend kunstenaar William Forsythe, die de bezoeker met zijn complexe  bewegingsinstructies in een mentaal labyrint lokt. Met Underall refereert hij aan de voortdurende verschuivingen en instabiliteit waarmee wij als mensen geconfronteerd worden,  maar eveneens aan ons leervermogen om ook hier mee om te gaan. Het web van geluidspatronen in het werk A (6ch version) van Ryoji Ikeda vermengt barokke en hedendaagse toonhoogtes in de ruimte van het Braempaviljoen. De trillingen nodigen uit tot een speelse waarneming: door snel of traag door het paviljoen te bewegen, kan de bezoeker aan den lijven ondervinden hoe geschiedenis en heden elkaar ontmoeten. 

Ook fonteinen nemen een prominente plaats in de barokke (tuin)architectuur. Water is immers bij uitstek een metafoor voor de levende, veranderende, wervelende natuur. Ingenieuze fonteinsystemen laten de creatieve mens echter toe ook die beweging te choreograferen.  De ongehoorzame bos tuinslangen van Fountain, het werk van Bertrand Lavier, is hier een kleurrijke en humoristische interpretatie van en een saluut aan de kleine tuinier.

Zo bestaat deze tentoonstelling uit zowel optimistische als pessimistische interpretaties van onze hedendaagse ‘condition humaine’. Als geheel wil 'Experience Traps' een genuanceerde reflectie zijn op de hedendaagse ervaringsmaatschappij en beleveniseconomie, waar we ons in laten meevoeren, en waarvan we voortdurend unieke belevingen verwachten. We laten ons daarbij leiden door complexe constructies van ‘authenticiteit’ en ‘storytelling’ en we proberen onszelf te positioneren tegenover de andere(n) – bv. via sociale media.

Als een lopend vuurtje zal zich de opblaasbare en voor het publiek toegankelijke versie van Stonehenge verspreiden op Facebook en Instagram. Sacrilege is een werk van Jeremy Deller die naar eigen zeggen een  interactie wilde realiseren tussen een grote groep mensen en een monumentaal object.

Net zoals deze ‘heiligschennis’ (sacrilege letterlijk vertaald) zal de tentoonstelling – zowel onthullend als meeslepend - een aparte ervaring uitlokken bij de bezoeker.
 

Praktische informatie

  • Van 1 juni – 23 september 2018
     
  • Middelheimmuseum
    Middelheimlaan 61 - 2020 Antwerpen
    +32 3 288 33 60 - [email protected]
     
  • Gratis toegang
     
  • openingsuren: mei en augustus: 10 – 20 uur / juni en juli: 10 – 21 uur / september: 10 – 19 uur / bezoekers worden tot een half uur voor sluitingstijd toegelaten.
    gesloten op maandag

 

A Midsummer Party

DOCX - 81 Kb

Biografie Kunstenaars

DOCX - 111 Kb

Middelheimmuseum

DOCX - 80 Kb

Openingsweekend

DOCX - 83 Kb

Partners

DOCX - 3.3 Mb

Publieksaanbod

DOCX - 82 Kb

Nadia De Vree

Perscoördinator Musea en Erfgoed , Stad Antwerpen

Rafaelle Lelievre

Pers en communicatie Middelheimmuseum, Stad Antwerpen

Persberichten in je mailbox

Door op "Inschrijven" te klikken, bevestig ik dat ik het Privacybeleid gelezen heb en ermee akkoord ga.

Over Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert

Het culturele stadsfestival Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert brengt hulde aan Peter Paul Rubens en zijn barokke, culturele nalatenschap. Tijdens het festival staan de schijnwerpers op Peter Paul Rubens, een van de meest invloedrijke kunstenaars ooit én de beroemdste inwoner van de stad Antwerpen. Hij verpersoonlijkt de barok en is een belangrijke bron van inspiratie voor hedendaagse kunstenaars en de atypische levensstijl van de stad Antwerpen en haar inwoners. Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert vertelt een verhaal over barok, vroeger en nu en brengt de historische barok in dialoog met hedendaagse kunst. Met de stad en de wereld als het decorum. Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert is een sleutelevenement in het kader van het Vlaamse Meesters-programma van Toerisme Vlaanderen en belooft uitgesproken extravert te zijn en artistieke eigenzinnigheid met authentieke gastvrijheid te combineren. Van juni 2018 tot januari 2019 in Antwerpen.

 

Met de steun van:

Met de steun van Toerisme Vlaanderen